Արեգակնային համակարգ

  Արեգակնային համակարգը մոլորակների համակարգ է, որը ներառում է կենտրոնական աստղը՝ Արևը, և նրա շուրջը պտտվող տիեզերական օբյեկտները:

    Արևի հետ գրավիտացիայի միջոցով կապված օբյեկտների զանգվածի մեծ մասը գտնվում է ութ միմյանցից առանձին, համարյա գնդաձև մոլորակներում: Չորս ներքին համեմատաբար փոքր մոլորակները՝ Մերկուրին (Փայլածու), Վեներան (Արուսյակ), Երկիրը և Մարսը (Հրատ), որոնք կոչվում են նաև երկրային խմբի մոլորակներ, հիմնականում կազմված են սիլիկատներից և մետաղներից: Չորս արտաքին մոլորակները՝ Յուպիտերը (Լուսնթագ), Սատուրնը (Երևակ), Ուրանը և Նեպտունը, որոնք կոչվում են նաև գազային հսկաներ, հիմնականում կազմված են ջրածնից և հելիումից և ունեն շատ ավելի մեծ ծավալ, քան երկրային խմբի մոլորակները:

    Արեգակնային համակարգում կա երկու հատված՝ լի մանր մարմիններով: Աստերոիդների գոտին, որը գտնվում է Մարսի և Յուպիտերի միջև, կառուցվածքով նման է երկրային խմբի մոլորակներին, քանի որ կազմված է սիլիկատներից և մետաղներից: Աստերոիդների գոտու մեծագույն օբյեկտներն են Ցերերան, Պալլադան և Վեստան: Նեպտունի ուղեծրից դուրս գտնվում են տրանսնեպտունյան օբյեկտները՝ կազմված սառած ջրից, ամոնյակից և մեթանից, որոնցից ամենամեծերն են Պլուտոնը, Սեդնան, Հաումեան, Մակեմակեն և Էրիդան: Բացի այս խոշոր օբյեկտներից այս երկու հատվածներում կան բազմաթիվ մանր մարմիններ՝ աստերոիդներ, մոլորակային քվազիարբանյակներ, տրոյական աստերոիդներ, կենտավրներ, ինչպես նաև Արեգակնային համակարգով շրջող գիսաստղեր, երկնաքարեր և տիեզերական փոշի:

 Մոլորակներից շատերը ունեն բնական արբանյակներ: Արտաքին մոլորակներից յուրաքանչյուրը շրջապատված է փոշու և այլ մասնիկների օղակներով: 

     Արեգակնային համակարգը մտնում է Ծիր կաթին գալակտիկայի մեջ:

     Այժմ այս ամենի մասին խոսենք ավելի մարամասն:

1.Մերկուրի (Փայլածու), 2.Վեներա
(Արուսյակ), 3.Երկիր 4.Մարս (Հրատ),
5.Յուպիտեր (Լուսնթագ), 6.Սատուրն
(Երևակ), 7.Ուրան, 8.Նեպտուն

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

1.Կառուցվածք
2.Արև
  2.1.Միջմոլորակային միջավայր
3.Արեգակնային համակարգի ներքին հատված
  3.1.Երկրային խմբի մոլորակներ
    3.1.1.Մերկուրի (Փայլածու)
    3.1.2.Վեներա (Արուսյակ)
    3.1.3.Երկիր
    3.1.4.Մարս (Հրատ)
  3.2.Աստերոիդների գոտի
    3.2.1.Աստերոիդների խմբեր
    3.2.2.Ցերերա
4.Արեգակնային համակարգի արտաքին հատված
  4.1.Գիգանտ մոլորակներ (Գազային հսկաներ)
    4.1.1.Յուպիտեր (Լուսնթագ)
    4.1.2.Սատուրն (Երևակ)
    4.1.3.Ուրան
    4.1.4.Նեպտուն
  4.2.Գիսաստղեր
  4.3.Կենտավրոսներ
  4.4.Տրանսնեպտունյան օբյեկտներ
    4.4.1.Կոյպերի գոտի
      4.4.1.1.Պլուտոն
      4.4.1.2.Հաումեա
      4.4.1.3.Մակեմակե
    4.4.2.Ցրված սկավառակ
      4.4.2.1.Էրիդա
5.Հեռավոր հատվածներ
  5.1.Հելիոսֆերա
  5.2.Օորթի ամպը
    5.2.1.Սեդնա
6.Սահմանային հատվածներ
7.Արեգակնային համակարգի ծագումը

Կառուցվածք

    Արեգակնային համակարգի կենտրոնական օբյեկտը Արևն է: Արևի ներսում կենտրոնացած է համակարգի ողջ զանգվածի ճնշող մասը՝ 99.866%-ը: Այն իր ձգողությամբ պահում է մոլորակները և Արեգակնային համակարգի մեջ մտնող այլ մարմինները: Չորս խոշորագույն օբյեկտները՝ գազային հսկաները, կազմում են մնացած զանգվածի 99%-ը, ընդ որում մեծ մասը բաժին է ընկնում Յուպիտերին և Սատուրնին՝ շուրջ 90%:

    Արևի շուրջը պտտվող օբյեկտնորի մեծ մասը կարելի է ասել պտտվում են մեկ հարթության վրա, որը կոչվում է արեգակնուղու կամ արեգակնածրի հարթություն: Սակայն շատ մարմիններ մեծ թեքվածություն ունեն այդ հարթության նկատմամբ:

  Բոլոր մոլորակները և բազմաթիվ այլ օբյեկտներ Արևի շուրջը պտտվում են նույն ուղղությամբ, ինչ ուղղությամբ իր առանցքի շուրջը պտտվում է Աևը (եթե նայենք Արևի հյուսիսային բևեռի կողմից, ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ): Կան բացառություններ, ինչպես օրինակ Հալլեյա գիսաստղը: Ամենամեծ անկյունային արագությունը ունի Մերկուրին: Այն պտտվում է Արևի շուրջը ընդամենը 88 երկրային օրում: Իսկ ամենահեռավոր մոլորակի՝ Նեպտունի պտույտը տևում է 165 երկրային տարի: 

Արեգակնային համակարգի մարմինների ուղեծրերը
(սկսած վերևի ձախ նկարից)

   Մոլորակների մեծ մասը իր առանցքի շուրջը պտտվում է նույն ուղղությամբ,  որով պտտվում է Արևի շուրջը: Բացառություն են կազմում Վեներան և Ուրանը, ընդ որում Ուրանը պտտվում է համարյա պառկած վիճակում (առանցքի թեքությունը մոտ 90° է):

 Արեգակնային համակարգի շատ մոդելներում մոլորակների ուղեծրերը պայմանականորեն ներկայացվում են հավասար հեռավորությունների վրա, սակայն իրականում, չհաշված որոշ բացառություններ, որքան հեռու է մոլորակը կամ գոտին Արևից, այնքան մեծ է նրա և իրեն նախորդող մոլորակի ուղեծիրների հեռավորությունը: 

  Յուրաքանչյուր օբյեկտ Արևի շուրջը պտտվում է էլիպսաձև ուղեծրով: Արևին ավելի մոտ գտնվող օբյեկտներն ունեն ավելի մեծ անկյունային արագություն քան ավելի հեռու գտնվողները: Պտույտի ընթացքում Էլիպսաձև ուղեծրի տարբեր մասերում օբյեկտի հեռավորությունը Արևից տարբեր է: Օբյեկտը էլիպսի՝ արևին առավել մոտ գտնվող հատվածում պտտվում է ավելի արագ, քան ավելի հեռու գտնվող հատվածում: 

   Արեգակնային համակարգի մոլորակներից շատերը օժտված են սեփական համակարգերով՝ իրենց շուրջը պտտվող արբանյակներով (դրանց մի մասը Մերկուրիից մեծ են) և օղակներով (սրանք բնորոշ են գազային հսկաներին): Խոշոր արբանյակների մեծ մասը (այդ թվում նաև Լուսինը) այնքան համաչափ են պտտվում մոլորակի շուրջը, որ  միշտ միևնույն կողմով են ուղղված մոլորակին:

  Արեգակնային համակարգի բոլոր օբյեկտները՝ չհաշված Արևը, պայմանականորեն բաժանում են երեք մասի՝ մոլորակներ, թզուկ մոլորակներ և Արեգակնային համակարգի մանր մարմիններ:

   Մոլորակը Արևի շուրջը պտտվող ցանկացած օբյեկտ է, որը ունեցել է բավականին մեծ զանգված գնդաձև դառնալու, բայց ոչ այնքան մեծ՝ թերմոմիջուկային ռեակցիա սկսելու համար, և որը կարողացել է մաքրել իր ուղեծիրը մանր մարմիններից (պլանեթեզիմալներից):

Ձախից աջ՝ Մերկուրի, Վեներա, Երկիր, Մարս, Յուպիտեր , Սատուրն, Ուրան, Նեպտուն

  Արեգակնային համակարգում կա այս սահմանմանը բավարարող ութ մոլորակ՝ Մերկուրին, Վեներան, Երկիրը, Մարսը, Յուպիտերը, Սատուրնը, Ուրանը և Նեպտունը: Պլուտոնը չի համապատասխանում այս սահմանմանը, քանի որ չի մաքրել իր ուղեծիրը Կոյպերի գոտուն պատկանող շրջապատող օբյեկտներից:
   Թզուկ մոլորակը Արևի շուրջը պտտվող երկնային մարմին է, որն ունի բավականաչափ զանգված, որպեսզի սեփական ուժերի ազդեցությամբ ունենա գնդին մոտ ձև, բայց որը չի կարողացել մաքրել իր ուղեծիրը պլանեթեզիմալներից և որը չի հանդիսանում որևէ մոլորակի արբանյակ: Այս սահմանման համաձայն Արեգակնային համակարգում կա հինգ թզուկ մոլորակ. Ցերերան, Պլուտոնը, Հաումեան, Մակեմակեն և Էրիդան: Ապագայում այլ մարմիններ նույնպես կարող են որակավորվել որպես թզուկ մոլորակ, օրինակ Սեդնան, Օրքը և Քվավարը:     

  Արևի շուրջը պտտվող մնացած օբյեկտները Արեգակնային համակարգի մանր մարմիններն են:

Արև

    Արևը Արեգակնային համակարգի աստղն է և նրա գլխավոր բաղադրիչը: Արևի զանգվածը (1,9891·10³⁰ կգ, Երկրի զանգվածից 332.982 անգամ ավել) բավականին մեծ է նրա ներսում թերմոմիջուկային ռեակցիայի ընթանալու համար, որի արդյունքում արտազատվում է մեծ քանակությամբ էներգիա, որը տարածվում է հիմնականում էլեկտրամագնիսական ճառագայթների տեսքով:

Արևի և Երկրի մասշտաբների
տարբերությունը

  Ըստ աստղերի դասակարգման Արևը G2 դասի դեղին թզուկ է: Այս անվանումը կարող է շփոթության մեջ գցել, քանի որ Արևը, համեմատած մեր գալակտիկայի աստղերի մեծ մասին, բավականին մեծ և վառ աստղ է: Աստղի դասը որոշվում է նրա զբաղեցրած դիրքով Հերցշպրունգ-Ռասսելի դիագրամում, որը կապ է ստեղծում աստղի պայծառության և նրա մակերևույթի ջերմաստիճանի միջև: Սովորաբար որքան տաք է աստղը, այքան պայծառ է: Աստղերի մեծ մասը գտնվում է այդ դիագրամի այսպես կոչված գլխավոր հաջորդականության վրա: Արևը մոտավորապես գտնվում է այդ հաջորդականության կենտրոնում: Արևից ավելի տաք և պայծառ աստղերը համեմատաբար հազվադեպ են հանդիպում, իսկ ավելի սառը և խավար աստղերը (կարմիր թզուկները) ավելի հաճախ են հանդիպում և կազմում են գալակտիկայի աստղերի 85%-ը:
   Այն, որ Արևը գտնվում է գլխավոր հաջորդականության վրա, նշանակում է, որ այն դեռ չի վատնել ջրածնի իր պաշարները և գտնվում է իր զարգացման միջին փուլում: Զարգացման ավելի վաղ փուլերում Արևը եղել է ավելի խավար և հիմա գնալով ավելի պայծառ է դառնում:

Դիտել Արևի մասին պատմող տեսանյութը:

Միջմոլորակային միջավայր
   Լույսից բացի Արևը արձակում է նաև լիցքավորված մասնիկների անդադար հոսք (պլազմա), որը հայտնի է որպես արևային քամի: Մասնիկների այդ հոսքը տարածվում է մոտավորապես 1,5 միլիոն կիլոմետր-ժամ արագությամբ՝ լցնելով արևին շրջապատող տարածությունը՝ արևի շուրջ ստեղծելով մոլորակների մթնոլորտի պես մի բան՝ հելիոսֆերա, որը ձգվում է Արևից մինչև 100 ա.մ.:

Հելիոսֆերա

   Միջմոլորակային միջավայրը այն նյութերն ու դաշտերն են, որոնք լցնում են Արեգակնային համակարգի տարածքը՝ Արևից մինչև հելիոսֆերայի ծայրը՝ չհաշված Արեգակնային համակարգի մոլորակներն ու մարմինները: Միջմոլորակային միջավայրը հիմնականում ներառում է արևային քամին, միջմոլորակային մագնիսական դաշտը, տիեզերական ճառագայթները (բարձր էներգիայով օժտված լիցքավորված մասնիկներ), չեզոք գազ, միջմոլորակային փոշի և էլեկտրամագնիսական ճառագայթներ, որոնք ստեղծում են տիեզերական եղանակ:  
   Երկրի մագնիսական դաշտը թույլ չի տալիս արևային քամուն պոկել Երկրի մթնոլորտը: Վեներան և Մարսը չունեն ուժեղ մագնիսական դաշտ և արդյունքում արևային քամին աստիճանաբար քշում է նրանց մթնոլորտը:
   Տիեզերական ճառագայթները առաջանում են Արեգակնային համակարգի սահմաններից դուրս՝ միջաստղային միջավայրում: Հելիոսֆերան և մոլորակների մագնիսական դաշտերը պաշտպանում են Արեգակնային համակարգը արտաքին ներգործություններից:
  Տիեզերական փոշին ձևավորվում է տիեզերքում մինչև 0,1 մմ երկարությամբ մասնիկներից: Միջմոլորակային միջավայրում ձևավորվել է տիեզերական փոշու երկու սկավառակաձև հատված: Առաջինը զոդիակային փոշու ամպն է, որը գտնվում է Արեգակնային համակարգի ներսում: Հավանական է, որ այն առաջացել է աստերոիդների գոտում տեղի ունեցող բախումների հետևանքով: Զոդիակային փոշու ամպի պատճառով է առաջանում զոդիակային լույսը: Վերջինս թույլ լուսավորություն է, որը հնարավոր է տեսնել արևի մայր մտնելուց հետո, կամ ծագելուց առաջ:
   Փոշու երկրորդ հատվածը գտնվում է տրանսնեպտունյան հատվածում և հավանաբար առաջացել է Կոյպերի գոտում տեղի ունեցող բախումների հետևանքով:

Դիտել արևային փոթորիկների մասին պատմող տեսանյութը:

Արեգակնային համակարգի ներքին հատված 

Երկրային խմբի մոլորակներ
(Ձախից աջ՝ Մերկուրի, Վեներա, Երկիր, Մարս)

  Ներքին հատվածը ներառում է երկրային խմբի մոլորակները և աստերոիդների գոտին: Ներքին հատվածի օբյեկտները, որոնք կազմված են հիմնականում սիլիկատներից և մետաղներից, ամենամոտն են Արևին: Սա Արեգակնային համակարգի ամենափոքր մասն է. նրա շառավիղը ավելի փոքր է քան Յուպիտերի և Սատուրնի հեռավորությունը:

Երկրային խմբի մոլորակներ
 Չորս ներքին մոլորակները կազմված են հիմնականում ծանր տարրերից, ունեն քիչ քանակությամբ (0-2) արբանյակներ, չունեն օղակներ: Ներքին մոլորակներից երեքը ունեն մթնոլորտ: Բոլորն էլ ունեն հարվածային խառնարաններ, մակերևույթի տեկտոնական գծեր:

Մերկուրի (Փայլածու)

  Մերկուրին Արևին ամենամոտ գտնվող մոլորակն է (0.4 ա.մ.) և ամենափոքրը համակարգում (Երկրի զանգվածի 0.055 մասը): Այստեղ ջերմաստիճանը խիստ տատանվում է. գիշերը իջնում է մինչև -170°C , իսկ ցերեկը հասնում է +400°C-ի: Այն արբանյակներ չունի: Իր չափերի համեմատ Մերկուրին ունի հզոր ձգողության ուժ. պատճառը նրա մեծ զանգվածն է: Այս մոլորակի հսկա մետաղյա միջուկն ու բարակ կեղևը դեռևս հստակ բացատրություն չեն ստացել: Վարկած կա, որ նախկինում Մերկուրին շատ ավելի մեծ է եղել, հետո հզոր բախումի արդյունքում կորցրել է իր արտաքին շերտերը և փոքրացել:

Վեներա (Արուսյակ)

  Վեներան իր չափեով մոտ է Երկրին (Երկրի զանգվածի 0,815 մասը), իր մետաղյա միջուկի շուրջը ունի հաստ սիլիկատե պատյան, չունի արբանյակներ: Մոլորակի դեղին ամպերը անդրադարձնում են Արևի լույսը, որի պատճառով էլ Վեներան Արեգակնային համակարգի ամենավառ մոլորակն է: Այն նաև ամնատաք մոլորակն է: Այստեղ ջերմաստիճանը ավելի քան 400°C է: Դա բացատրվում է ջերմոցային էֆեկտով, որը առաջանում է նրա՝ ածխաթթու գազով լի խիտ մթնոլորտի հետևանքով: Վեներայի մասին շատ քիչ երկրաբանական տվյալներ կան, սակայն այն հանգամանքը, որ նա մագնիսական դաշտ չունի և չի կարող ձգողությամբ պահել իր մթնոլորտը, թույլ է տալիս ենթադրել, որ Վեներայի մթնոլորտը լցվում է հրաբուխների ժայթքումների հետևանքով:

  Դիտել Մերկուրիի և Վեներայի մասին պատմող տեսանյութը:

Երկիր

 Երկիրը ներքին մոլորակներից ամենամեծն է և ամենախիտը: Նրա զանգվածը 5,9736 x 10²⁴  կիլոգրամ է: Երկրից բացի որևէ այլ տեղ կյանքի գոյության հարցը դեռևս բաց է մնում: Երկրի մթնոլորտը արմատապես տարբերվում է մյուս մոլորակների մթնոլորտներից. այն միակն է, որ պարունակում է ազատ թթվածին: Երկրի միակ բնական արբանյակը Լուսինն է՝ երկրային խմբի մոլորակների արբանյակներից ամենամեծը, իսկ Արեգակնային համարգի բոլոր մոլորակների արբանյակներից մեծությամբ չորրորդը:

Դիտել Երկիր մոլորակի մասին պատմող տեսանյութը:

Մարս (Հրատ)
  Մարսը Երկրից և Վեներայից փոքր է (Երկրի զանգվածի 0,107 մասը): Այն ունի մթնոլորտ, որը մեծամասամբ կազմված է ածխաթթու գազից: Նրա մակերևույթին կան հրաբուխներ, որոնցից ամենամեծը՝ Օլիմպոսը, իր չափերով գերազանցում է Երկրագնդի ամենաբարձր գագաթը՝ հասնելով 21,2 կիլոմետրի: Մոլորակի մակերևույթից երևում է, որ այնտեղ նախկինում եղել է հրաբխային ակտիվություն, ինչը, ըստ ներկայիս տվյալների, ավարտվել է շուրջ 2 միլիոն տարի առաջ: Մոլորակի կարմիր գույնը նրա մակերևույթին երկաթի օքսիդների մեծ քանակության առկայության հետևանքով է: Մարսը ունի 2 արբանյակ՝ Ֆոբոսը և Դեյմոսը: Ենթադրվում է, որ դրանք մոլորակի ձգողության ուժի հետևանքով գրավված աստերոիդներ են:

Դիտել Մարսի մասին պատմող տեսանյութը:

Աստերոիդների գոտի

  Աստերոիդները Արեգակնային համակարգի ամենատարածված փոքր մարմիններն են: Աստերոիդը համեմատաբար ոչ մեծ, Արևի շուրջը պտտվող երկնային մարմին է: Իրենց զանգվածով աստերոիդները զգալիորեն զիջում են մոլորակներին, ունեն տձև կառուցվածք և չունեն մթնոլորտ՝ չնայած կարող են ունենալ արբանյակներ:

  Աստերոիդների գոտին գտնվում է Մարսի և Յուպիտերի միջև՝ Արևից 2,3-3,3 ա.մ. հեռավորության վրա: Ենթադրվում է, որ դրանք Արեգակնային համակարգի կազմավորման ժամանակվանից մնացորդներ են, որոնք Յուպիտերի ձգողության հետևանքով չեն կարողացել միավորվել և դառնալ ավելի մեծ մարմին:
   Աստերոիդների չափերը տարբերվում են մի քանի մետրից մինչև հարյուրավոր կիլոմետրեր: Բոլոր աստերոիդները որակավորվում են որպես Արեգակնային համակարգի մանր մարմիններ, սակայն նրանցից մի քանիսը՝ Վեստան, Հիգեյան և այլն, կարող են դասակարգվել որպես գաճաճ մոլորակներ:
  Գոտին պարունակում է մեկ կիլոմետրից ավել տրամագծով հարյուր հազարավոր, հնարավոր է նույնիսկ միլիոնավոր օբյեկտներ: Չնայած դրան՝ աստերոիդների գոտու ամբողջ զանգվածը դժվար թե գերազանցի Երկրի զանգվածի հազարերորդ մասը:
   100 միկրոկիլոմետրից մինչև 10 մետր տրամագիծ ունեցող երկնային մարմինները կոչվում են երկնաքարեր (meteorite):

Աստերոիդների խմբեր
 Աստերոիդները բաժանվում են խմբերի՝ կախված իրենց ուղեծիրների բնույթից: Աստերոիդների արբանյակները աստերոիդներ են, որոնք պտտվում են այլ աստերոիդների շուրջ: Ի տարբերություն մոլորակների արբանյակների նրանք հստակ չեն որոշվում, քանի որ հաճախ աստերոիդն ու իր արբանյակը ունենում են համարյա նույն չափերը:
  Տարբերվում են Տրոյական աստերոիդներ, որոնք գտնվում են հատուկ կայուն գրավիտացիոն ուժով կետերում, Հիլդի ընտանիքի աստերոիդներ, որոնք արևի շուրջը Յուպիտերի հետ պտտվում են 2:3 հարաբերակցությամբ (մինչ Յուպիտերը 2 պտույտ է կատարում Արևի շուրջը, նրանք կատարում են 3 պտույտ) և այլն:
    Աստերոիդների գոտում են գտնվում նաև աստերոիդների հիմնական գոտու գիսաստղերը, որոնք հավանաբար Երկիր մոլորակի ջրի աղբյուրն են եղել:
 Բացի աստերոիդների գոտու աստերոիդներից Արեգակնային համակարգի ներքին հատվածում կան աստերոիդներ, որոնք գտնվում են Մերկուրիի և Մարսի միջև: Նրանցից շատերի ուղեծրերը հատվում են մոլորակների ուղեծրերին:

Ցերերա
   Ցերերան աստերոիդների գոտու ամենամեծ մարմինն է և որակավորված է որպես գաճաճ մոլորակ: Ունի 1000 կիլոմետրից մի փոքր պակաս տրամագիծ և բավականին մեծ զանգված, որը թույլ է տվել Ցերերային սեփական գրավիտացիայի հաշվին դառնալ գնդաձև:
 Հայտանգործումից հետո Ցերերան դասակարգվեց որպես մոլորակ, սակայն, քանի որ հետագա ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին, որ նրա մոտակայքում բազմաթիվ աստերոիդներ կան, 1850-ական թվականներից Ցերերան դասակարգվեց որպես աստերոիդ և միայն 2006թ.-ին վերաորակավորվեց՝ որպես գաճաճ մոլորակ:

Դիտել աստերոիդների և Երկրի բախումների մասին պատմող տեսանյութը:

Արեգակնային համակարգի արտաքին հատված

Արտաքին մոլորակներ (գազային հսկաներ)
(Ձախից աջ՝ Յուպիտեր,Սատուրն,Ուրան,Նեպտուն)

 Արեգակնային համակարգի արտաքին հատվածում գտնվում են գազային հսկաները իրենց արբանյակներով: Շատ գիսաստղերի՝ այդ թվում նաև կենտավրոսների ուղեծրերը նույնպես անցնում են այս հատվածով: Այս շրջանի պինդ մարմինները Արևից ունեցած մեծ հեռավորության և հետևաբար ցածր ջերմաստիճանի պատճառով պարունակում են ջրի, ամյակի, մեթանի սառույցներ:

Գիգանտ մոլորակներ (Գազային հսկաներ)
  Չորս հսկա մոլորակները, որոնք կոչվում են նաև գազային հսկաներ, միասին վերցրած կազմում են Արևի շուրջը պտտվող բոլոր մարմինների զանգվածի 99%-ը: Յուպիտերն ու Սատուրնը մեծամասամբ կազմված են ջրածնից և հելիումից, իսկ Ուրանն ու Նեպտունը իրենց մեջ պարունակում են մեծ քանակի սառույց: Այդ պատճառով որոշ աստղագետներ որակավորում են այս մոլորակները որպես սառցե հսկաներ: Բոլոր գազային հսկաներն էլ ունեն օղակներ, սակայն Երկրից հեշտությամբ կարելի է ուսումնասիրել միայն Սատուրնի օղակներները:

Յուպիտեր (Լուսնթագ)

  Յուպիտերը Արեգակնային համակարգի ամենամեծ մոլորակն է: Նրա զանգվածը մեծ է Երկրի զանգվածից 318 անգամ, որը 2,5 անգամ մեծ է, քան բոլոր մյուս մոլորակները միասին վերցրած: Այն կազմված է հիմնականում ջրածնից և հելիումից: Ներքին բարձր ջերմաստիճանը Յուպիտերի մթնոլորտում առաջացնում է մի շարք հողմապտույտներ, այպիսիք ինչպիսին է Մեծ կարմիր հետքը: Սա արեգակնային համակարգի խաշորագույն հողմապտույտն է:
 Յուպիտերը ունի 65 արբանյակ: Չորս ամենախոշորներն են Հանիմեդը, Կալիստոն, Իոն և Եվրոպան: Հանիմեդը Արեգակնային համակարգի ամենամեծ արբանյակն է և իր չափերով  գերազանցում է նույնիսկ Մերկուրիին:
   

Դիտել Յուպիտերի մասին պատմող տեսանյութը:

Սատուրն (Երևակ)

  Սատուրնը, որը հայտնի է իր օղակների ընդարձակ համակարգով, իր և իր մթնոլորտի կառուցվածքով որոշ ընդհանրություններ ունի Յուպիտերի հետ: Չնայած Սատուրնի ծավալը կազմում է Յուպիտերի 60%-ը՝ նրա զանգվածը 3 անգամ ավելի փոքր է: Այսպիսով Սատուրնը Արեգակնային համակարգի առավել նոսր մոլորակ է (նրա միջին խտությունը մոտ է ջրի խտությանը):
 Հայտնի է Սատուրնի 62 արբանյակ: Դրանցից Տիտանը, որը չափերով մեծ է Մերկուրիից, Արեգակնային համակարգի միակ արբանյակն է, որն ունի զգալի մթնոլորտ:

Դիտել Սատուրնի մասին պատմող տեսանյութը:

Ուրան

   Ուրանը իր զանգվածով 14 անգամ մեծ է Երկրից և արտաքին մոլորակներից ամենափոքրն է: Ուրանի ամենամեծ յուրահատկությունն այն է, որ այն պտտվում է կողքի պառկած. նրա արանցքը թեքված է 98°-ով: Եթե մյուս մոլորակները նման են պտտվող հոլի, ապա Ուրանը ավելի շատ նման է գլորվող գնդի: Նրա միջուկը համեմատաբար սառն է և ավելի քիչ ջերմություն է արտանետում տիեզերք:
 Հայտնի է Ուրանի 27 արբանյակ, որոնցից ամենամեծերն են Տիտանիան, Օբերոնը, Ումբրիելը, Արիելը և Միրանդան:


Նեպտուն
  Չնայած Նեպտունը իր ծավալով փոքր է Ուրանից՝ այն ավելի ծանր է (17 անգամ ծանր Երկրից) և հետևաբար ավելի խիտ է: Նրա միջուկը համեմատաբար ավելի շատ ջերմություն է տարանջատում, բայց ոչ շատ քան Յուպիտերինն ու Սատուրնինը:
 Հայտնի է Նեպտունի 13 արբանյակ, որոնցից ամենամեծը՝ Տրիտոնը ունի երկրաբանական ակտիվություն՝ հարուստ է հեղուկ-ազոտի գեյզերներով: Նեպտունին ուղեկցում են նաև աստերոիդներ, որոնք կոչվում են Նեպտունի տրոյացիներ:

Դիտել Ուրանի և Նեպտունի մասին պատմող տեսանյութը:

Գիսաստղեր

  Գիսաստղերը Արեգակնային համակարգի մանր մարմիններ են (սովորաբար մի քանի կիլոմետր մեծությամբ), որոնք հիմնականում բաղկացած են սառույցներից:

Հեյլ-Բոպի գիսաստղը

  Երբ գիսաստղը մտնում է Արեգակնային համակարգի ներքին հատված և մոտենում է Արևին, նրա սառցե մեկերևույթը սկսում է գոլորշիանալ՝ առաջացնելով գազից և փոշուց կազմված երկար ամպ՝ պոչ (գես), որը հաճախ տեսանելի է նաև Երկրից: Ահա, թե որտեղից են այս մարմինները ստացել գիսաստղ անվանումը:
  Կարճաժամկետ գիսաստղերը 200 տարուց քիչ կյանք ունեն: Երկարաժամկետ գիսաստղերի կյանքը կարող է հազարավոր տարիներ տևել: Ենթադրվում է, որ կարճաժամկետ գիսատղերի աղբյուրը Կոյպերի գոտին է, մինչդեռ երկարաժամկետ գիսաստղերի (օրինակ Հեյլ-Բոպի գիսաստղի) աղբյուր է համարվում Օորթի ամպը: Գիսաստղերի շատ խմբեր, ինչպիսիք են Կրեյցի արեգակնամերձ գիսաստղերը, ձևավորվել են մեկ խոշոր մարմնի քայքայման հետևանքով: Ծեր գիսաստղերը, որոնց սառույցների մեծ մասը արդեն ցնդել է, հաճախ որակավորվում են որպես աստերոիդներ:

Դիտել գիսաստղերի մասին պատմող տեսանյութը:

Կենտավրոսներ
  Կենտավրոսները սառցե գիսաստղանման մարմիններ են, որոնց ուղեծրերը ունեն մեծ շառավիղներ՝ ավելի մեծ քան Յուպիտերինը (5,5 ա.մ.) և ավելի փոքր քան Նեպտունինը (30 ա.մ.): Հայտնի կենտավրոսներից ամենամեծը Հարիկլոն է, որի տրամագիծը 250 կիլոմետր է: Հայտնաբերված առաջին կենտավրոսը Հիրոնն է, որը նաև որոկավորված է որպես գիսաստղ, քանի որ մոտենալով արևին, նրա մոտ գիսաստղերի նման պոչ է առաջանում:

Տրանսնեպտունյան օբյեկտներ
  Տարածությունը Նեպտունից հետո կամ տրանսնեպտունյան օբյեկտների հատվածը դեռևս մանրամասնորեն ուսումնասիրված չէ: Ենթադրվում է, որ այն պարունակում է միայն մանր մարմիններ, որոնք հիմնականում կազմված են քարերից և սառույցից: Երբեմն այս հատվածը ներառում են արտաքին Արեգակնային համակարգի մեջ, չնայան նրան, որ այս տերմինը առավել հաճախ օգտագործվում է բնորոշելու համար այն տարածությունը, որը գտնվում է աստերոիդների գոտու և Նեպտունի ուղեծրի միջև:

Կոյպերի գոտի

Ցույց է տրված Կոյպերի գոտու հայտնի մարմինների
(կանաչ) դիրքը 4 արտաքին մոլորակների և Արևի
նկատմամբ: Մասշտաբը ցույց է տրված
աստղագիտական միավորներով:

 Կոյպերի գոտին Արեգակնային համակարգի ստեղծման ժամանակների մնացորդների հատված է: Այն նման է աստերոիդների գոտուն, բայց ի տարբերություն նրա բաղկացած է հիմնականում սառույցից: Այն տարածվում է Արևից 30 ա.մ. հեռավորությունից մինչև 55 ա.մ.: Կոյպերի գոտին կազմված է արեգակնային համակարգի մանր մարմիններից, բայց այստեղ գտնվող խոշոր օբյեկտներից շատերի  տվյալները պարզելուց հետո դրանք կարող են որակավորվել որպես գաճաճ մոլորակներ (Քվավար, Վարունա, Օրք):
 Գնահատումների համաձայն Կոյպերի գոտու ավելի քան 100,000 մարմիններ ունեն 50 կիլոմետրից մեծ տրամագիծ, բայց այստեղի մարմինների ամբողջական զանգվածը կազմում է Երկրի զանգվածի մեկ տասներորդ կամ նույնիսկ մեկ հարյուրերորդ մասը:

Պլուտոն
  Պլուտոնը գաճաճ մոլորակ է՝ Կոյպերի գոտու հայտնի մարմիններից ամենամեծը: 1930թ.-ին հայտնաբերվելուց հետո այն համարվում էր իններորդ մոլորակը, սակայն երբ 2006թ.-ին պաշտոնապես որոշվեցին մոլորակ հասկացության բնութագրիչները, Պլուտոնի կարգավիճակը փոխվեց: Պլուտոնը ունի Արևի նկատմամբ անհամաչափ տրամագիծ. մեկ մոտենում է նրան՝ հայտնվելով 29,6 ա.մ. հեռավորության վրա (ավելի մոտ քան Նեպտունը), մեկ հեռանում է 49,3 ա.մ.-ով:
 Դեռևս պարզված չէ Պլուտոնի ամենամեծ արբանյակի՝ Հարոնի կարգավիճակը. կշարունակի՞ այն որակավորվել որպես արբանյակ, թե՞ կվերաորակավորվի որպես գաճաճ մոլորակ: Երեք փոքր արբանյակները՝ Նիկտան, Հիդրան և S/2011 (134340) 1-ը, պտտվում են Պլուտոնի և Հարոնի շուրջը:
    Պլուտոնը Նեպտունի հետ պտտվում է Արևի շուրջը 3:2 համաչափությամբ՝ Նեպտունի ամեն 3 պտույտին համապատասխանում է պլուտոնի 2 պտույտ: Կոյպերի գոտու այն մարմինները, որոնք պտտվում են այդ նույն համաչափությամբ, կոչվում են պլուտինո:

Հաումեա
   Հաումեան գաճաճ մոլորակ է: Այն փոքր է Պլուտոնից և Նեպտունի հետ համաչափ շարժման մեջ չի: Հաումեան ունի ձգված կառուցվածք և պտտվում է իր առանցքի շուրջը 4 ժամում: Երկու արբանյակ և ամենաքիչը ութ տրանսնեպտունյան մարմիններ պատկանում են Հաումեա ընտանիքին, որը ձևավորվել է սառցե բեկորներից միլիարդավոր տարիներ առաջ, այն բանից հետո, երբ հզոր բախումը ավերել է Հաումեայի սառցե պատյանը: Այս գաճաճ մոլորակի ուղեծիրը ունի 28° թեքվածություն:

Մակեմակե
   Մակեմակեն նախկինում նշանակված էր 2005 FY_9: 2008թ.-ին այն ստացավ իր անունը և դասակարգվեց որպես գաճաճ մոլորակ: Ներկայումս այն Պլուտոնից հետո Կոյպերի գոտու տեսանելի ամենավառ օբյեկտն է: Տրամագիծը կազմում է Պլուտոնի տրամագծի 50-75%-ը: Մակեմակեի արբանյակներ դեռևս հայտնաբերված չեն:

Ցրված սկավառակ

Տրանսնեպտունյան օբյեկտների և Երկրի
համեմատական չափերը:

  Ցրված սկավառակը մասամբ ծածկվում է Կոյպերի գոտով, բայց տարածվում է շատ ավելի հեռու: Ենթադրվում է, որ այն կարճաժամկետ գիսաստղերի աղբյուրն է: Ենթադրվում է, որ ցրված սկավառակի մարմինները շպրտվել են անկանոն ուղեծրերի վրա Արեգակնային համակարգի ձևավորման վաղ շրջանում Նեպտունի գրավիտացիոն ազդեցության հետևանքով: Ցրված սկավառակի շատ օբյեկտների ուղեծրերի որոշակի հատված գտնվում է Կոյպերի գոտու սահմաններում, իսկ որոշակի հատված գտնվում է Արևից մինչև 150 ա.մ. հեռավորության վրա:
 Օբյեկտների ուղեծրերը ունեն բավական թեքվածություն Արեգակնային համակարգի հարթության (էկլիպտիկայի) նկատմամբ և հաճախ համարյա ուղղահայց են նրան: Որոշ աստղագետներ ցրված սկավառակը դիտում են որպես Կոյպերի գոտու դեպի դուրս ցրված մաս, իսկ կենտավրոսները՝ դեպի ներս ցրված մաս:

Էրիդա
 Ցրված սկավառակի հայտնի ամենամեծ մարմինը Էրիդան է (միջինը 68 ա.մ. հեռավորություն): Քանի որ նրա տրամագիծը գնահատվել է 2400 կիլոմետր, այսինքն 5%-ով աելի մեծ, քան Պլուտոնինը, Էրիդայի հայտնաբերումը վեճ առաջացրեց աստղագետների շրջանում՝ դասակարգել այն որպես մոլորակ, թե ոչ: Ներկայումս այն հանդիսանում է հայտնի ամենամեծ գաճաճ մոլորակը: Էրիդան ունի մեկ արբանյակ՝ Դիսնոմիան: Ինչպես և Պլուտոնինը, Էրիդայի ուղեծիրը բավականին ձգված է. Արևին ամենամոտ մասը գտնվում է նրանից 38,2 ա.մ. հեռավորության վրա, իսկ ամենահեռուն՝ 97,6 ա.մ.: Այն նաև բավականին թեք է. Արեգակնային համակարգի հարթության (էկլիպտիկայի) հետ կազմում է 44,177° անկյուն:

Հեռավոր հատվածներ
  Այն հարցի պատասխանը, թե կոնկրետ որտեղ է վերջանում Արեգակնային համակարգը և սկսում միջաստղային միջավայրը, միանշանակ չէ: Դրա համար հաշվի են առնում երկու առանցքային հանգամանք. արեգակնային քամին և ձգողությունը: Արեգակնային քամու արտաքին սահմանը հելիոդադարն է: Դրանից այն կողմ արևային քամին և միջաստղային նյութը միախառնվում են և ցրվում միմյանց մեջ: Հելիոդադարը չորս անգամ հեռու է Պլուտոնից և համարվում է միջաստղային տարածության սկիզբը: Սակայն ենթադրվում է, որ այն տարածքը, որտեղ Արևի ձգողությունը գերազանցում է տիեզերականին (Հիլլի շրջան) տարածվում է հազար անգամ ավելի հեռու:

Հելիոսֆերա
  Արեգակնային համակարգի շուրջը միջաստղային միջավայրը միատարր չէ: Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ Արևը շարժվում է Տեղական միջաստղային ամպի միջով 25 կիլոմետր/վայրկյան արագությամբ և կարող է լքել այն հետագա 10,000 տարիների ընթացքում: Արեգակնային համակարգի և միջաստղային նյութի փոխազդեցության մեջ մեծ դեր ունի արևայնի քամին:

Արեգակնային համակարգի շարժը 
միջաստղային տարածությունով:

   Մեր Արեգակնային համակարգը գոյատևում է արևային քամու (Արևից հսկայական արագությամբ հոսող լիցքավորված մասնիկների՝ հիմնականում ջրածնի և հելիումի պլազմայի հոսք) ծայրահեղ լարված մթնոլորտում: Երկրից կատարված հետազոտությունների համաձայն արևային քամու միջին արագությունը կազմում է 450 կիլոմետր/վայրկյան: Հեռանալով Արևից՝ արևային քամու խտությունը գնալով թուլանում է և գալիս է պահ, երբ այն այլևս ի վիճակի չի լինում դիմադրել միջաստղային նյութի ճնշմանը: Բախման արդյունքում ձևավորվում է մի քանի անցումային շրջան:

  Նախ արևային քամին արգելակվում  է՝ դառնալով առավել խիտ և տաք: Այդ անցման պահը կոչվում է հարվածային ալիքի սահման (termination shock): Համաձայն «Վոյաջեր-1» և «Վոյաջեր-2» տիեզերական կայաններից ստացված տվյալների՝ այն  գտնվում է Արևից մոտ 85-95 ա.մ. հեռավորության վրա: Այդ տիեզերական կայանները հատել են հարվածային ալիքի սահմանը 2004թ.-ի դեկտեմբերին և 2007թ.-ի օգոստոսին:
  Եվս 40 ա.մ. հետո արևային քամին բախվում է միջաստղային նյութին և վերջնականապես կանգ է առնում: Այդ սահմանը, որը տարանջատում է միջաստղային տարածությունը արևային նյութից կոչվում է հելիոդադար: Ձևով այն նման է պղպջակի, որը ձգված է Արևի շարժման հակառակ ուղղությամբ: Տարածության հատվածը, որը սահմանափակված է հելիոդադարով, կոչվում է հելիոսֆերա:
  Ոչ մի տիեզերական սարքավորում դեռևս դուրս չի եկել հելիոդադարից: Այսպիսով դեռևս հնարավոր չէ հստակ պատկերացում կազմել տեղական միջաստղային ամպում տիրող պայմանների մասին: Սպասվում է, որ Վոյաջերները կանցնեն հելիոդադարը հաջորդ տասնամյակում և մեզ թանկարժեք ինֆորմացիա կհաղորդեն տիեզերական ճառագայթման և արևային քամու վերաբերյալ:

Օորթի ամպը
  Օորթի հիպոթետիկ ամպը սառցե մարմինների (թվով մինչև տրիլիոն) գնդաձև ամպ է, որը հանդիսանում է երկարաժամկետ գիսաստղերի աղբյուրը:

Սա Օորթի ամպի ենթադրյալ ձևն է ըստ 
Դոնալդ Կ. Յոմանսի (NASA):

  Ենթադրվում է, որ Օորթի ամպը տարածվում է Արևից 50,000 ա.մ.-ից (մոտ 1 լուսատարի) մինչև 100,000 ա.մ. (1,87 լուսատարի) հեռավորության վրա: Ենթադրվում է, որ ամպը կազմող մարմինները ձևավորվել են Արևի մոտակայքում և Արեգակնային համակարգի ձևավորման վաղ շրջանում գիգանտ-մոլորակների գրավիտացիոն ազդեցության հետևանքով դուրս են նետվել հեռու տիեզերք: Օորթի ամպի մարմինները շարժվում են շատ դանդաղ և նրանք ունեն այնպիսի հատկանիշներ, որոնք բնորոշ չեն համակարգի ներքին մարմիններին. միմյանց հետ հազվադեպ բախումները, մոտակայքով անցնող աստղերի գրավիտացիոն ազդեցությունը և այլն:

Սեդնա
  Սեդնան մեծ, կարմրավուն մարմին է, հսկա, չափազանց էլիպսաձև ուղեծրով: Արևին ամենամոտ հատվածում այն գտնվում է 76 ա.մ., իսկ ամենահեռու հատվածում` 975 ա.մ. հեռավորության վրա, և նրա մեկ պտույտը Արևի շուրջը տևում է 12,050 տարի: Մայքլ Բրաունը, ով 2003թ.-ին հայտնաբերել է Սեդնան, պնդում է, որ այն չի կարող ցրված սկավառակի կամ Կոյպերի գոտու մաս կազմել, քանի որ նրա ուղեծիրը չափազանց հեռու է  և չի կարող բացատրվել Նեպտունի ազդեցությամբ: Նա և այլ աստղագետներ ենթադրում են, որ Սեդնան ամբողջովին նոր գոտում հայտնաբերված առաջին մարմինն է: Բրաունը անվանում է այդ գոտին «Օորթի ներքին ամպ», քանի որ հավանական է, որ այն ձևավորվել է այնպես, ինչպես Օորթի ամպը՝ չնայած շատ ավելի մոտ է Արևին: Սեդնան, շատ հավանական է, որ կճանաչվեր գաճաճ մոլորակ, եթե հնարավոր լիներ հստակ պարզել նրա ձևը:

Դիտել Պլուտոնի և Արեգակնային համակարգի հեռավոր հատվածների մասին պատմող տեսանյութը:

Սահմանային հատվածներ
  Արեգակնային համակարգի մեծ մասը դեռևս ուսումնասիրված չէ: Գնահատումների համաձայն Արևի գրավիտացիոն դաշտը գերազանցում է շրջակա աստղերի գրավիտացիոն ուժերին մոտ 2 լուսատարի հեռավորության վրա (125,000 ա.մ.): Համեմատության համար ասենք, որ Օորթի ամպի գնահատումների համաձայն այն գտնվում է Արևից ամենաքիչը 50,000 ա.մ. հեռավորության վրա: Չնայանծ Սեդնայի նման օբյեկտների հայտնաբերմանը՝ Կոյպերի գոտու և Օորթի ամպի միջև ընկած հատվածը, ինչպես նաև Օորթի ամպն ու այն ամենը, ինչը կարող է գտնվել նրանից հետո, դեռևս համարյա ուսումնասիրված չեն:

Արեգակնային համակարգի ծագումը
   Համաձայն ներկայումս ընդունված տեսակետի՝ Արեգակնային համակարգի ծագումը սկսվել է մոտավորապես 4,6 միլիարդ տարի առաջ հսկայական միջաստղային ամպի մի փոքր հատվածի գրավիտացիոն քայքայման հետևանքով: Այդ սկզբնական ամպը հավանաբար ունեցել է մի քանի լուսատարի մեծություն և ծնել է մի քանի աստղ:

Արևի էվոլյուցիան: Գույները պայմանական են: Ժամանակային սանդղակը միլիարդ տարիներով է:

   Գրավիտացիոն սեղմման հետևանքով ամպի չափերը գնալով փոքրանում էին, մեծանում էր նրա պտտվելու արագությունը: Կենտրոնը, որտեղ մեծ զանգված էր կենտրոնացել, գնալով տաքանում է և այնտեղ ձևավորվում է աստղի նախատիպ, իսկ նրա շուրջը պտտվող նյութը խտանում է, սեղմվում և դառնում է մոլորակային նախատիպերի սկավառակ:
 

Դիտել Արեգակնային համակարգի ծագման մասին պատմող տեսանյութը: